Taktyka

Według Słownika Języka Polskiego taktyka to: „sposób działania według przemyślanego planu” lub „część sztuki wojennej dotycząca teoretycznych i praktycznych aspektów prowadzenia walki”. Samo słowo pochodzi od greckiego „taktiká”. Taktyką nazywamy osiąganie zamierzonych celów w określonych warunkach. Dotyczy ona ograniczonej przestrzeni oraz czasu. W siatkówce, taktyka odnosi się więc do meczu. A zatem do sytuacji dziejących się na boisku w czasie od pierwszego do ostatniego gwizdka sędziego. Taktyka bardzo mocno wiąże się ze zmianami otoczenia. Każda drobna zmiana może spowodować zmianę taktyki.   

Przygotowanie taktyki  

Tak jak napisałem we wpisie Organizacja klubu siatkarskiego, każdy sztab można podzielić na sztab medyczny oraz sztab techniczny.

W skład sztabu technicznego wchodzi pierwszy trener, jego asystenci oraz statystycy. Te osoby zajmują się tworzeniem taktyki. Na każdy mecz rozgrywany przez drużynę tworzą oni oddzielną taktykę. Dzieje się tak, ponieważ analiza SWOT każdego przeciwnika daje inny ogląd na tę drużynę. Charakterystyka każdego zawodnika jest różna. Dlatego też taktyka, którą budujemy na rozegranie konkretnego meczu, może się diametralnie różnić. Nawet wówczas, gdy biorą w nim udział podobni zawodnicy.

Podział zadań członków sztabu przy tworzeniu taktyki

Tak jak wspomniałem, podział zadań w celu przygotowania taktyki może być różny. Z mojego doświadczenia wynika, że najczęściej zadaniem statystyka jest tworzenie analiz z wybranych meczów oraz przedstawienie ich wyników trenerom oraz asystentom. Drugi trener oraz asystenci zazwyczaj mają za zadanie analizowanie zagrywek oraz ataków poszczególnych zawodników, a pierwszy trener ogląda i analizuje zachowania rozgrywających.

Wszystkie poniższe czynności wykonujemy w odosobnieniu. Po ich sfinalizowaniu cały sztab szkoleniowy spotyka się i decyduje o tym jak będzie wyglądać taktyka. Wybieramy najczęściej powtarzające się zagrania, których efekt łatwy jest do przewidzenia. Jest zrąb strategii, który przedstawiamy zawodnikom. Gdy pojawia się czynność przeciwnika, gdzie można określić przyczynę i skutek powtarzającego się zagrania, tak długo zadajemy pytanie “dlaczego tak się dzieje?”, aż rozłożymy to zagranie na części pierwsze. Dzięki temu sztab szkoleniowy jest w stanie określić, czy przeciwstawiając własną drużynę rezultat będzie podobny, czy może się zmienić. 

Taktyka z podziałem na elementy taktyczne 

Elementy siatkarskie  

Drużyny siatkarskie grające na najwyższym poziomie składają się zazwyczaj z 14 siatkarzy. Możemy przypisać im pięć pozycji, z których każda ma nieco inne zadania do wykonania na boisku:

• rozgrywający – który kieruje rozegraniem własnej drużyny i decyduje o dystrybucji w trakcie meczu, 
• atakujący – którego najważniejszym zadaniem jest zdobywanie punktów i skupia się w głównej mierze na tym elemencie, 
• przyjmujący – ma za zadanie przyjmowanie zagrywek przeciwnika na równi z atakowaniem piłek, czyli zdobywaniem punktów, 
• środkowy – najwięcej punktów zdobywa atakiem tzw. pierwszego tempa, czyli piłek rozegranych na środku siatki, a jego drugą domeną jest organizowanie bloku i zatrzymywanie ataków przeciwnika, 
• libero – jego dwie domeny to przyjmowanie zagrywek oraz organizowanie obrony całej drużyny. Zawodnik libero nie może atakować i zagrywać piłek, gdyż według przepisów siatkarskich jest to błąd.  

Zagrywka  

Zagrywka jest pierwszym elementem każdej akcji siatkarskiej. Od niej zaczyna się walka o każdy punkt. Tak jak już wspomniałem, z całej drużyny ten element wykonują wszyscy siatkarze z wyłączeniem libero i dlatego aż tylu zawodników jest analizowanych w tym elemencie. Analizy przygotowywane są dla naszych przyjmujących oraz libero. Jeśli dany przeciwnik zagrywa tzw. “skróty”, czyli zagrywki od siatki do 5 metra to w przyjęcie możemy zaangażować również środkowych. Istnieją trzy główne rodzaje zagrywek: 

• z wyskoku – jest to zagrywka rotacyjna, do wykonania której niezbędny jest wysoki podrzut, aby zawodnik nabrał pędu nabiegu, dzięki czemu prędkość zagrywki może wynosić nawet 130 km/h.   
• float – zagrywka charakteryzująca się niższym podrzutem oraz niższą prędkością lotu (od 50 do 70 km/h). W uproszczeniu można stwierdzić, że w idealnie wykonanej zagrywce tego typu piłka leci bez jakiejkolwiek rotacji, co czyni ją bardzo trudną do przyjęcia.  
• hybryda – jest to zagrywka imitowana na jeden z powyższych typów, jednak po uderzeniu piłki okazuje się, że jest nią drugi typ. Dla przykładu można wykonać bardzo wysoki podrzut i długi nabieg, jednak uderzeniem piłki sprawić, aby była to zagrywka typu float. Można też sprawić zupełnie inny efekt: wykonać niski podrzut piłki, jednak wykonując dynamiczne najście do piłki uderzyć ją mocno czym spowodować rotację piłki i wyższą prędkość.
  

W dalszej kolejności analizując zagrywkę można zadać sobie pytania czy…: 

• w sekwencji zagrywek zmieniany jest kierunek zagrywki?  
• po przerwach w grze zmieniany jest kierunek zagrywki?
• w newralgicznych momentach (np. koniec seta) zawodnik zmienia kierunek?  
• zawodnik zagrywa piłki skrócone? 
• zagrywka kierowana jest w najsłabszego przyjmującego drużyny przeciwnej lub innego zawodnika w celu wyłączenia go z gry? 

Na potrzeby sztabu technicznego przygotowywane są analizy zagrywek w poniższej formie:  

Jednak efektem końcowym tworzenia taktyki jest taka oto przykładowa grafika oraz opis zagrywki przedstawiany zawodnikom własnej drużyny:  

Przyjęcie  

Elementem powiązanym z zagrywką jest przyjęcie. Od tego jak dobrze poszczególni zawodnicy drużyny przeciwnej są w stanie przyjmować piłkę zależy taktyka naszej zagrywki. Taktykę zagrywki możemy stworzyć dla wszystkich typów naszej zagrywki łącznie lub dla każdego oddzielną. Najczęściej taktyka powstaje w oparciu o zwyczajne statystyki w elemencie przyjęcia. Wybierany jest najsłabszy, bądź kilku najsłabszych przeciwników w tym elemencie i to na nich mają skupić się zagrywający. 

Aby ulepszyć własną zagrywkę należy zadać sobie następujące pytania

• czy istnieje jakieś ustawienie na boisku, gdzie zawodnicy gorzej przyjmują? 
• który zawodnik w decydujących momentach słabiej przyjmuje?
• czy zagrywając w konkretnego zawodnika jesteśmy w stanie wyeliminować go z ataku?
• jak zawodnicy przyjmują tzw. “skróty”? 

System bloku – obrony przeciwnika  

System bloku i obrony przeciwnika analizuje się głównie w celu wsparcia rozgrywającego własnej drużyny. Pozwoli mu to unikać mocnych punktów przeciwnika i wykorzystywać ich najsłabsze elementy. Jest to dość specyficznie budowana taktyka, ponieważ wychodząc od detali można dotrzeć do ogólnego systemu gry jakim posługuje się przeciwnik. 

Aby stworzyć najlepszą możliwą taktykę należy odpowiedzieć sobie na pytania: 

• kto jest najlepszym i najsłabszym blokującym całej drużyny, 
• czy zawodnicy środkowi poruszają się w którąś stronę lepiej niż w inną?  
• kto jest najlepszym, a kto najsłabszym zawodnikiem w obronie?
• czy istnieją puste pola podczas fazy obrony, które można wykorzystać?  
• czy używając miękkich rozwiązań można wyeliminować jakiegoś zawodnika z kontrataku po udanej obronie?  

Informacja jaka wynika z powyższych pytań powinna być jednoznaczna dla naszych zawodników. Najczęściej powtarzającymi się stwierdzeniami jest: 

• “zawodnik X jest najsłabszym blokującym, więc warto rozgrywać piłki do jego vis a vis”, 
• “strefa Y jest najmniej chroniona więc jeśli czujecie się komfortowo w tym kierunku ataku to do dzieła!”. 

Oglądając zachowania blokujących i wiedząc jakie są ulubione kierunki ataków naszych zawodników jesteśmy w stanie wywnioskować również jaką przestrzeń blok przeciwnika będzie “zamykał”. Jest to także informacja dla nas, że zawodnik może atakować w danym kierunku.